Մարդն ամեն օր ամենաքիչը 70 հազար միտք է արտադրում, և երբ այդ մտքերը չեն շփվում այլ մտքերի ու գաղափարների հետ, նրա ուղեղի բջիջները, կառուցվածքը և ֆունկցիաները կարող են անդառնալիորեն փոփոխվել և մարդուն հասցնել խելագարության: Խոսքն ամենևին էլ տեղեկատվության փոխանակության մասին չէ. տեղեկատվությունը կարելի է տալ կամ չտալ, ուտել կամ փսխել, հիշել կամ չհիշել: Ամենից շատ, իհարկե, մոռացության են նրանք դատապարտված, որովհետև 20 վայրկյանից ավելին չէ էմոցիաներից զուրկ տեղեկատվության կյանքի տևողությունը: Մի խոսքով՝ մարդու միտքը զորանում է ավելի պայծառ մտքի հետ շփումից, և հակառակը՝ մարդը հիմարանում է տկար մտքի հետ շարունակական հաղորդակցվելիս՝ ահա թե ինչու չի կարելի մեդիան բերնեբերան լցնել քաղգործիչների մտքի գոհարներով: Այս զրույցը խորքում մշակութաբանական է. ինչ կարևոր է, որ սա ընդամենը մի լրագրողի և քաղաքում հավաքարարի աշխատանք գտած մի գյուղացի կնոջ հանդիպում էր:
-Այ քույրիկ, հերսս ելել ա, է՜, քիչ ա մնում, էս ավելը խրեմ հողը, ինձ ստեղից թալեմ ներքև:
-Վայ, ինչո՞ւ, հենա սիրուն գործ եք անում, վերջապես էս արձանը մի քիչ մաքրվեց, շնորհքի եկավ:
-Տո սպասի է. էս մարդն ո՞վ ա:
-Արմեն Տիգրանյանը:
-Ապրես. բա էս օյի՞ն ա, որ իմ մեծամեծերը գլխիս դրեցին: Ասին՝ գնա, էն «Անուշը» գրած մարդու կողքերով տուր, ավել արա՝ արի: Դե ես գնացի դուզ Թումանյանի արձանի մոտ, էն ա արդեն գործս սկսում էի, մեկ էլ՝ ծնգլմնգլ. մեռնես դու էս անտեր ջեբի հեռախոս ստեղծող: Ծնգլը տվեր ա, էլ ոչ բարև, ոչ բան՝ գոռգոռոցն աշխարհ բռներ ա, թե բա «տոչկեդ» սխալ ես արել, ավելդ առ, հետ արի: Ես էլ կեսջան եմ եղել ամոթից, ուզում եմ սաղ Անուշը մի բերանով արտասանեմ, դու հիմա ինձ ստուգի՝ օֆ չեմ անի, սաղ անգիր կասեմ: Էս աչքերս քոռացել ա Անուշի համար լացելով, ինչ ա թե քաղքցի չեմ , ուրեմն չգիտեմ, հա՞ որ Անուշը Թումանյանն ա գրել: Էս վիզս պոկվեց, էս մարդի բոյբուսն էլ երկինք ա հասնում. մեռա սրա երեսին նայելով՝ այ, մարդ սենց Թումանյան կլինի բա: Էն ա, քեզ Աստված ստեղ ուղարկեց, հերսից արդեն ինձ ուտում էի: Բայց էս մարդն ինչացո՞ւ ա:
- Է՜հ, գործիդ նայի: Բա ո՞ւր են օպերայից լավ հասկացողները, դե թող մեկը գար էս մարդու արձանը մաքրեր, կեղտի մեջ կորած էր: Վերջը դու եկար, մաքրեցիր: Այս մարդը մեծ կոմպոզիտոր է, «Անուշ» օպերան ինքն է գրել:
-Հա՞, ամա՜ն, մերիկ ջան, ուրեմն էդ ա էլի, հիմա ես դրանց բերանում ասելիք կդառնամ, մեկ կասեն՝ տասը կխնդան: Ախր նաչալնիկը որ զանգեց, հեռախոսի մեջ կչկչոց էի լսում:
-Բա վերջը ո՞վ հուշեց էս արձանի տեղը, ո՞նց գտար:
-Հոգիս ելավ, մինչև գտա, քույրիկ: Էս քաղաքը մարդուց շատ արձան կա: Էլ ոտ չմնաց տակիս, էնքան պտտվեցի: Ում էլ հարցնում եմ, իրար երեսի են նայում: Գեղացու քարը քաղաքում շատ ծանր ա, մենք Գիքոր եկել ենք, Գիքոր էլ կգնանք:
-Բայց էնքան Գիքոր կա, որ Բազազ Արտեմ ա վերջը դառնում: Ասա՝ Թումանյանը Գիքորին ինչու սպանեց, ինչու չթողեց, որ էդ լավ տղան քաղաքացիներին հաղթեր, մի Բազազ էլ ինքը դառնար: Եթե Թումանյանն անգիր գիտես, դե ինձ գլխի գցի, թե սա ի՞նչ հաշիվ էր:
-Հազար բան դու գիտես, մի հարյուրն էլ՝ ես: Ամոթ ա, Թումանյանը քեզ համար մարդասպան չի, որ էդ ես խոսում: Դե հիմա ես քեզ կասեմ՝ ինչ ա քաղքցին, ինչ ա գեղացին: Ես եկա էն ավելները բաժանելու տեղը. գեղացին միամիտ չի, բայց խեղճ ա: Ես մի լավ ավել աչքադրի, ավել եմ ասում՝ ի՜նչ ավել, մի հատ գետնով տայիր թոզուդուման աշխարհ կբռներ: Ասի՝ նաչալնիկ, էդ ավելն ինձի տուր ու հեռու կանգնա, քաղաքդ սարքեմ թազա հարսի էրես: Էն էր խոսքը դեռ բերանս, մի քաղքցի կնիկ, գնաց ու էդ ավելը ծոցը խորեց : Մի քաղքցի կնիկ ըլներ իմ տեղը՝ կգիդար, թե էդ կնկա որտեղը կոխի էդ մեծ ցախավելը, բայց դե ես ստեղ ղարիբ եմ, կարացի՞ մի բառ խոսամ: Դե դու հիմա իմ ձեռի խեղճ ավելին նայի՝ մեռած, հատած, էս ավել ա՞, թե՞ էշի պոչ:
-Բայց, ընտիր մաքրել ես. Էշի պոչով էլ ղոչաղի դեմը չես առնի: Քո կարծիքով, այսօրվա գյուղն ինչո՞վ է քաղաքից տարբերվում:
-Քաղքցիք թող քթները չցցեն, այ հիմա, ոչ մի բանով էլ չի տարբերվում: Առաջ «զավոդ», ֆաբրիկա կար գոնե քաղաքում, հիմա էդ էլ վերացրին ու գյուղուքաղաք լրիվ հավասարացրին իրար: Մենակ երևի նրանով ա տարբերվում, որ մարդ տեսնողը Աստծո բարին ա ասում գյուղում, մի քիչ հալից հարցնում ա, բայց դե քաղաքը շատվոր ա, ամեն մեկի հետ որ խոսաս քո տուն չես հասնի: Մեկ էլ երևի էս կեղտն ա. հիմա քաղաքը գյուղից կեղտոտ ա: Հենա մեկ էլ ասում եք, օպերա, ցիրկ էլ կա, բայց որ փորդ դատարկ ա, ուր էլ գնաս փորիդ գռմռոցը չի թողնի՝ գոնե մի երգ լսես: Մի էրեխա էլ հողն ա էլի, փող ա ուզում, չենք կարում էրեսին նայենք, թե չէ ես էփած-թխած կնիկ, ղարիբությունն իմ ինչին էր: Իմ գյուղում ես ասլան եմ, ստեղ՝ կատու:
-Ինչի՞ ես կատու:
-Ղարիբը կատվի թայ ա էլի: Ավելն էլ որ ձեռիդ տեսնում են՝ պրծավ, հացդ ցամաք կերար: Քաղաքը գյուղացուն տեղ չի տա, բայց ես հո մինիստր չեմ եկել քաղաքի վրա, եկել ենք, ձեր ոտի տակն ավել անենք:
-Բայց հազարավորները գյուղերից եկել են, էստեղ պրոֆեսորներ, նախարարներ, անգամ՝ երկրի նախագահներ դարձել, չէ՞: Բա որ քաղաքացիք այդքան կծան լինեին, էդպես կլինե՞ր։
-Քաղքցին պորտն արևին ա անում մինչև կեսօր, աշխատել չի սիրում: Հետո էլ հոր ժառանգությունը, տունուտեղը վերցնում, նստում ա: Գյուղում երկու օր տանդ վրա մի քար, մի ցեխ չանես, էդ տունը կփլվի՝ քեզ տակով կանի: Մեր ձեռները հիմա քոր ա գալիս է՜, գործի համար մեռնում ենք, բայց մենք ինչ անենք, որ մի գործ չկա: Հենա, ասում ես էս մեծամեծի արձան ա, բա գյուղում կթողնեի՞ն, որ կեղտը գար, իրանց հարազատի քարը ծածկեր: Ես որ գերեզման եմ գնում, տասը քար եմ լվանում, բա քարի իմնուքոնը ո՞րն ա, մեռել ա, հոգին լույս ա դառել, էս քարն էլ իրա վանքն ա, բա վանքում զիբիլ կլցնե՞ն, գետնին կթքե՞ն:
-Չէ, մեր զրույցն ահագին լրջացավ: Կյանքում չէի մտածել, որ արձանը վանքի պես բան է: Քաղաքացիք լրիվ այլ նշանակություն են տալիս դրան:
-Տեղները լեն ա, դրա համար: Խի մենակ արձանն ա՞ վանք, եթե Աստված չես ուրացել, ամեն տեղ էլ վանք ա: Ոչ դիր, ոչ վերցրու, ոչ տուր, ոչ առ՝ ամեն ինչ Աստծու ձեռն ա: Մենակ Նա քեզ պարապ չտեսնի, պարապ մարդը Աստծու աչքի գրողն ա: Ուզում ա քաղքցի էղնի, ուզում ա՝ գեղացի: Ես քեզ մի բան ասեմ. ես էս այգում բերում եմ բանջար բան եմ լցնում. մի քիչ վերև որ գնաս, կտեսնես, արդեն լավ տարածվել ա եղինջը, սինձը, դոշերին լոշտակ, բան էլ եմ դրել: Լոշտակը հազար հիվանդության դարման ա, թող գան քաղեն, տանեն: Դե էն մնացողն էլ ով սոված ա, թող գա ճաշի, բանի տանի: Է՜հ, ալարկոտ են քաղքցիք, իրանց ոտի տակից էլ կարող ա չքաղեն ուտեն: Բանջարը ոտի տակ կոխրճում ա, մի օֆ էլ չի անում: Այ մարդ՝ բա դա կանաչ ա, հողի հետ քյալլա տալով գլուխը հանել ա, որ դու իրան ոտի տակ տա՞ս: Քաղքցիք ոչ մի բանի ղադր չունեն, յա եղել ա, յա չի եղել: Ես ստեղ էսքան ժամ փրփրած կանգնած էի, քիչ էր մնում ինձ ինֆարկտ տար, այ մարդ մեկը չմոտեցավ, ասի՝ այ կնիկ, էս խի՞ ես գժվել, ի՞նչ ա եղել քեզ:
-Հա, քաղաքը մեծ ա, միշտ չի որ լիքը մարդու մեջ մեկի բարկանալը կերևա. բայց դժվարը տեսնելն է, հենց տեսան, կմոտենան, կօգնեն, չէ՞:
-Պա՜հ, եղել ա, որ ես վատ երազ եմ տեսել, հարևանս իմացել ա, բա էդ ո՞նց ա եղել:
-Այ քեզ բան, էդպիսի բան էլ է լինո՞ւմ, հարևանդ առանց քո պատմելու քո տեսած երազը ո՞նց կիմանա:
-Կիմանա: Քաղաքում չի լինում, գյուղում ա մենակ լինում: Քաղաքում քիթումռութիդ նայող կա՞, որ իմանա: Քաղաքում գրպանիդ են նայում մենակ: Բայց գյուղում քնից զարթնում ես թե չէ, հարևան, բարեկամ մի հատ քեզ լավ տնտղում ա, դուրս չես եկել՝ ուրեմն հիվանդ ես, էն ա միանգամից չայը, մուրաբան ձեռը մտնում ա: Բա էլ ինչ մարդ, որ մարդի հալից չիմանա: Գիտեք, որ թառել եք էս բարձր շենքերի վրա, մենակ էդ ա՞, հավն էլ ա էլի էդպես թառում: Հո մենակ թառելով չի: Հիմա կասես՝ էս կնիկն իրա անգրագետ հալով էնքան խոսաց՝ շան հացը կտրեց, զահլեդ հո չգնա՞ց ինձանից:
-Չէ, քաղաքացիների պորտը լավ էլ տեղն ես դնում, բայց որ արդար դատես՝ գյուղացիք հեչ մի սխալ չունե՞ն:
-Ես ասի՝ չունե՞ն: Բա ես իմ խելքից խայտառակ չեղա՞: Բա դրանց երեսը ես էլ ոնց գնամ: Հիմա կասեն, «Անուշ» օպերան էլ չի իմանում էդ հետամնաց գեղացին: Ես էլ չեմ խեղճանա, կասեմ 50 տարվա բանվորը, որ տնամերձն էլ հետն ա բեջարել, էրեխեքին պահել, մեծացրել, ինչ գործ ունի օպերայի հետ: Տենց էլ ասելու եմ. օպերա՜. էս իսկականից մեր քաղքցի հարսի պատմությունը դառավ՝ ասում ա ղավուրման բացենք հենց նենց ուտենք: Ասի այս աղջի, դու պրիստավ ես եկել էս տուն, էդ մի բանկա ղավուրմի հունարը սկի քո ջանավար մարդը չունի, մի բանկեն մի ամիս տասը ճիժ կպահի, դրա մի կտոր երկու ղազան ճաշ կեփի:
-Դե էլ շուռ եկար քաղաքացիների վրա, գյուղացիների մասին մի թթու խոսք էլ չասեցիր:
-Գյուղին ի՞նչ ասեմ, գեղը փոքր տեղ ա, քաղաքի պես չի, որ գողությունն ու էն մյուս բանը 40 օր հետո ծլի: Գյուղում գողն ու էն մյուսը շուտ բռնվում են, դրա համար էլ ամոթ ու աբուռ կա, վախ կա, ցեղի անունը գետնով տալը կա, բա՛: Գնամ էն վերևի աղբյուրից մի քիչ ջուր կրեմ: Էսօր հացիս հետ մի քիչ պանիր էլ չկա, թե իրար հետ ուտենք:
-Արի գնանք սրճարան, կգա՞ք:
-Այ հոգուդ մատաղ, ես գեղցի կնիկ, սենց կեղտոտ շորերով, ինձ տանում ես սրճարան, ի՞նչ անես, վրես էլի ծիծաղացնե՞ս:
-Էհ, ո՞վ ա շորերիդ նայում, հենա ճիշտ էլ ասում ես, որ քաղաքում իրար վրա նայող էլ չի մնացել: Արի գնանք, համ կհանգստանանք, համ էլ մի բան կգցենք բերաններս էլի:
-Հա՞, ամոթ չի՞, կյանքումս ըտենց տեղ գնացած չկամ՝ քո Աստված: Ստեղից նայում եմ միշտ, գալիս են, սիրուն-սիրուն նստում, հրամաններ տալիս էն ջահել հարսներին՝ էս տար, էս բեր, ուտում, խմում, գյուռ-գյուռ փողերը թափում, գնում:
-Հիմա ես ու դու դրանցից ինչո՞վ ենք պակաս, արի գնանք:
-Աղջի, բա էս ձեռիս ավելն ի՞նչ անեմ: Էս իմ վրա փող ա նստած, բա որ տանեն, սիրուն փաթաթեմ տոպրակի մեջ, հետներս տանենք:
-Էս սրճարան մտնե՞նք:
-Վայ, վայ, վայ, ինձ սրանց դուռը խի բերիր, մի անգամ փորս թուլացած, գնացի, որ զուգարան մտնեմ՝ չթողեց, ասում ա՝ 100 դրամ տուր, ասում եմ վաղը կտամ, հայ քրիստոնյա, հիմա մոտս չկա՝ չէ, որ չէ, մոտ չթողեց: Լացեցի, վազեցի էն վերևի խանութ, դրանք էլ խաբեցին, թե՝ զուգարան չունենք: Ես հենց էդ օրը հասկացա, ինչ ա քաղաքը, ինչ են քաղքցիք: Բա գյուղում տենց նամարդություն կանե՞ն:
Սրճարանում
Մատուցող- Դեռ չե՞ք որոշել՝ ինչ եք ուտում:
-Մի քիչ հետո մոտեցեք, հա՞:
-Էս որ սենց դիք-դիք եկավ ու սենց հարց ա տալիս, սա մեր ուտելը չի ուզում: Արի ստեղից գնանք:
-Չէ, չէ՝ ինչու պիտի չուզի:
-Բա սրա դեմքը հաց տվողի դեմք ա՞, սրա հացը մեզ կսպանի, կախ տված ունքերով հաց ա բերելու՝ թե կերե՞ք: Վեր կաց, գնանք:
-Չէ, այ սիրելիս, հաճախորդը շատ ա, երևի մի քիչ հոգնել ա: Արի մենք տեսնենք ինչ ենք վերցնում, նրա հետ ինչ գործ ունենք:
-Չէ, ես դրա ձեռի հացն ուտողը չեմ: Հացը սրբություն ա, նշխարք ա, որ մեկին տալիս ես, պիտի մաքուր սրտով, ծիծաղով տաս: Որ մռութ ես անում, հարամ ա էդ հացը: Էն մատղաշին կանչի, տեսնենք էդ ով ա, ինչ իսան ա, որ ցեղի, ինչ հորումոր զավակ ա:
-Այ սիրելիս, մանրուքների հետևից մի ընկի, սիրտդ լեն պահի:
-Չէ, դու լավ չգիտես, էդ մանրուք չի, ավելս տուր ես գնում եմ:
-Նեղացնո՞ւմ ես ինձ:
-Դե ինչիս ա պետք էս ռեստորանները, ավելորդ փողի քյալագ ա, բերանս էլ մի ատամ չկա, իմը վռիկ ճաշն ա: Արի ստեղից դուրս գանք, ինձ, եթե կուզես, օպերա տար, օպերա, ախր գեղացունը նամուսն ա ու աբուռը…
Զրույցը՝ ՎԱՐԴուհի Սիմոնյանի